خارش بدن و دست و پا یک احساس ناخوشایند پوستی است که با خاراندن پوست کاهش می یابد و شایع ترین علامت پوستی در تمامی گروه های سنی می باشد. خارش و درد شباهت هایی به هم دارند، مثلا مسیر عصبی هر دو مشترک است، تفاوت این دو در این است که خاریدن ، رفلکس خاراندن را تحریک می کند ولی درد، رفلکس تماس را قطع می کند.

در انسان خاراندن مکرر پوست موجب فعال شدن مناطقی در مغز می شود و مواد ترشح می گردد که خود موجب تشدید خاراندن می شوند ( مشابه آنچه در درماتیت آتوپیک و پسوریازیس رخ می دهد ). خارش ممکن است حاد (چند ثانیه تا یک هفته) یا مزمن (ماه ها) باشد.

علت خارش بدن و دست و پا

اپیدرم، بافت مخاطی و قرنیه منتقل کننده های حس خارش هستند. درم و بافت چربی زیرجلدی (پانیکول) فاقد اعصاب انتقال دهنده حس هستند.

رشته های عصبی C

این رشته ها مسئول انتقال حس خارش بوده و به دو نوع ظریف و غیرظریف تقسیم می شوند. رشته های ظریف عصبی C تنها ۵ درصد از رشته های عصبی C را تشکیل می دهند و به محرک های خارشی هیستامینی و گرمایی حساسیت دارند، این رشته ها سرعت انتقال بسیار آهسته ای دارند.

مابقی رشته های C (غیر ظریف) که ۹۵درصد موارد را شامل می گردند به محرک های مکانیکی خارشی (مثل تماس با پشم و گرما) حساس اند اما به محرک های هیستامینی حساسیت ندارند به همین دلیل بسیاری از مبتلایان به خارش به آنتی هیستامین ها پاسخ نمی دهند.

آلوکنزیز (Alloknesis)

علت، افزایش حساسیت مراکز عصبی مرکزی (CNS) رخ می دهد. به همین علت بیمار حتی با محرک های بسیار ملایم نظیر قلم مو نیز دچار خارش می شود. این حالت در مبتلایان به درماتیت آتوپیک مزمن شایع است. تماس با الیاف پشمی و یا تعریق، خارش را تشدید می کند.

Delusion of Parasitosis

در این اختلال بیمار باورثابت و غیرقابل تغییری مبنی بر وجود انگل و حشراتی در زیر پوست خود دارد.

ضایعات پوستی ناشی از خارش

لیکانیفیکاسیون (چرمی شدن) ، هیپرپیگمانتاسیون یا هیپوپیگمانتاسیون، براق شدن ناخن ها و پروریگوندولاریس از جمله ضایعاتی هستند که به دنبال خاراندن شدید پوست ایجاد می شوند.

بیماری های پوستی که باعث خارش می شوند

۱- درماتیت آتوپیک

در این بیماران خارش حاد به دلیل تماس های مکانیکی با لباس های پشمی رخ می دهد. آلوکنزیز کاراکتریستیک مبتلایان به درماتیت آتوپیک است. در این بیماران، عرق کردن، تغییر ناگهانی دما، پوشیدن و درآوردن لباس، تماس با لباس های پشمی موجب حملات شدید و غیرقابل تحمل خارش می شود.

این بیماران پاسخ خوبی به آنتی هیستامین ها نمی دهند و عوامل روانی نظیر اضطراب و افسردگی باعث تشدید خارش می شوند. یکی از مشکلات مهم در بیماران مبتلا به درماتیت آتوپیک، وجود خارش های شبانه ( خارش بدن در شب ) است که باعث اختلال در خواب و ایجاد خستگی و تحریک پذیری روزانه می شود.

درمان خارش ناشی از درماتیت آتوپیک

درمان های دارویی نظیر داروهای روانپزشکی ماندد داکسپین و تریمیپرامین و رفتار درمانی در بهبود ضایعات نقش دارند.

۲- خارش در بیماری پسوریازیس

بیشتر از ۷۵ درصد از مبتلایان به پسوریازیس از خارش شکایت دارند. معمولا در نواحی از بدن ایجاد می شود که ضایعات پوسته ریزی دهنده ، فعال نیستند.

۳- خارش در Notalgia Paresthetica

علت این بیماری فشرده شدن اعصاب حین عبور از عضلات تنه ناحیه کمر می باشد. معمولا درماتوم های T2 تا T6 درگیر می شوند و باعث ایجاد خارش در بین دو کتف می شود. خارش می تواند شانه، پشت و بالای قفسه سینه را نیز درگیر کند. در این بیماران سوزش نیز وجود دارد.

۴- خارش بازو و آرنج (براکیورادیال)

علت خارش بازو و آرنج تماس طولانی مدت با نور خورشید است، مخصوصا وقتی پوست خشک باشد. این اختلال در افرادی که در روزهای آفتابی به ورزش هایی نظیر گلف ، تنیس و قایق رانی می پردازند بیشتر دیده می شود. Photo Test (فوتو تست) در این بیماران منفی است.

بیماری های غیرپوستی یا سیستمیک که خود را با خارش نشان می دهند

۱- نارسایی مزمن کلیه (CKD)

نیمی از مبتلایان به نارسایی کلیه به ویژه افرادی که دیالیز می شوند از خارش شکایت دارند. در این بیماران لیکنفیکاسیون و پروریگو ندولاریس نیز ممکن است ایجاد شوند. خارش ناحیه کمر و پشت در بیماران کلیوی شایع است. در برخی از بیمارانی که دیالیز می شوند، در خارش در محل دیالیز و فیستول رخ می دهد. این بیماران پوست خشکی دارند.

درمان خارش در بیماران نارسایی مزمن کلیه

در بیماران کلیه که به خارش دچار هستند، مرطوب کننده ها تاثیری بر خارش بیمار ندارند. پاراتیروئیدکتومی (برداشتن غده پاراتیروئید) و آگونیست های اختصاصی اپیوئیدها در کاهش خارش موثرند ولی درمان اصلی، پیوند کلیه است.

۲- بیماری کبدی که باعث خارش می شوند

کلستاز یک بیماری کبدی است که باعث خارش می شود. در این بیماران، خارش مداوم بوده و کل بدن را درگیر می کند البته خارش در کف دست و پا شدت بیشتری دارد. املاح صفراوی در مبتلایان به خارش کلستاتیک بالا می رود و بین میزان املاح صفراوی و شدت خارش ارتباط مشخصی وجود دارد.

درمان خارش بدن و کف دست و پا در بیماران کبدی

کلستیرامین در بیماران کبدی مبتلا به خارش بدن، موثر است. در این بیماران می توان از نالوکسان ، نالتروکسان و بوتوفنول استفاده کرد.

۳- اختلالات تیروئیدی که باعث خارش بدن می شوند

هیپرتیروئیدی یا پرکاری تیروئید می تواند باعث خارش کل بدن شود. هیپوتیروئیدی یا کم کاری تیروئید معمولا باعث خارش کل بدن نمی شود و نواحی خاصی را درگیر می کند. درمان خارش در بیماران مبتلا به اختلالات تیروئید ، درمان تیروئید است.

۴- دیابت و خارش بدن

خارش کل بدن در بیماران دیابتی مانند افراد غیر دیابتی است اما خارش ناحیه تناسلی یا ژنیتالیا در دیابتی ها شیوع بیشتری دارد و می تواند باعث ایجاد عفونت قارچی کاندیدایی شود. گاهی نوروپاتی دیابتی خود را بصورت لیکن سیمپلکس مزمن با خارش موضعی سر و اندام تحانی (در این ها خارش سر بیشتر است) نشان می دهد. کرم کپساسین در بهبود علائم این بیماران موثر است.

۵- بیماری های خونی (هماتولوژیک) که باعث خارش بدن می شوند

در سندرم میلودیسپلاستیک و پلی سیتمی ورا ( PV ) خارش شایع است. در پلی سیتمی ورا، خارش آکواژنیک ( خارش بدن بعد از استحمام یا تماس با آب ) مدت ها قبل از ایجاد بیماری شایع است. بنابراین علت خارش بدن بعد از استحمام یا حمام کردن ممکن است بیماری پلی سیتمی ورا باشد که به همین دلیل در همه افرادی که دچار خارش بعد از استحمام یا حمام تماس با آب می شوند باید از نظر ابتلا به پلی سیتمی ورا بررسی شوند.

آنمی کمبود آهن نیز باعث خارش می شود. خارش در افرادی که مبتلا به آنمی کمبود آهن یا فقر آهن هستند اغلب در ناحیه تناسلی یا ژنیتالیا بیشتر است.

سرطان هایی که باعث خارش بدن می شوند

هر سرطان یا کانسری می تواند بصورت پارانئوپلاستیک موجب خارش شود. توصیه می شود در افرادی که خارش مزمن مقاوم به درمان دارند یا اینکه هیچ علتی برای آنها یافت نشده از نظر ابتلا به سرطان و بدخیمی ها بررسی شوند.

۱- لنفوم هوچکین و خارش بدن

خارش در بیماران مبتلا به لنفوم هوچکین به دلیل ترشح هیستامین و برادی کینین است. بین لنفوم هوچکین و خارش ارتباط قوی وجود دارد. در این بیماران خارش شدید کل بدن ، نشان دهنده پیش آگهی بد است. همچنین ایجاد خارش در بیماری که به لنفوم هوچکین مبتلا بوده و درمان شده نشان دهنده عود یا برگشت لنفوم هوچکین است. سلول های رید – اشتنبرگ با تولید اینترلوکین باعث ائوزینوفیلی محیطی می شوند.

۲- لنفوم غیرهوچکین یا نان هوچکین و خارش بدن

در این نوع لنفوم ، خارش کمتر دیده می شود. مصرف اینترفرون آلفا سیستمیک موجب کاهش خارش در این بیماران می گردد. در لنفوم پوستی سلول T و نوع اریترودرمی و سندرم سزاری خارش بسیار شدید و مقاوم به درمان ایجاد می شود.

۳- لوسمی ها و ایجاد خارش

لوسمی ها نیز می توانند باعث ایجاد خارش در بدن شوند. شایع ترین لوسمی که خارش ایجاد می کند CLL است. اگر بیماری که به CLL مبتلاست توسط حشرات گزیده شود ممکن است واکنش های شدیدی در آنها ایجاد شود.

بیماری ایدز و خارش بدن

در مبتلایان به ایدز، خارش بدن ممکن است اولین علامت ابتلا به ایدز باشد. خارش در این بیماران معمولا شدید و مقاوم به درمان است. خارش در مبتلایان به ایدز اگر همراه با افزایش IgE و ائوزینوفیلی محیطی باشد، نشان دهنده پیش آگهی بد است. بیماران مبتلا به ایدز مستعد گرفتاری به برخی از بیماری های پوستی نیز هستند از جمله این بیماری ها می توان به فولیکولیت ائوزینوفیلیک ، درماتیت آتوپیک ، پسوریازیس ، گال ، بثورات دارویی ، خشکی پوست ، ایکتیوز اکتسابی اشاره کرد.

درمان خارش بدن در بیماران مبتلا به ایدز

در درمان خارش در ایدز می توان از استروئید های موضعی ( کورتون پوستی ) ، فتوتراپی یا نور درمانی با UVB و آنتی هیستامین ها استفاده کرد. داروهای ضد ویروسی نیز در کاهش خارش بیماران موثر اند. همچنین می توان از تالیدومید درصورت ابتلا به پروریگو ندولاریس استفاده کرد.

خارش ناشی از دارو

هر دارویی می تواند باعث ایجاد خارش شود. خارش دارویی معمولا با کهیر و قرمزی و اریتم ( ضایعات سرخکی ) تظاهر پیدا کند. گاهی اوقات داروها ممکن است خارش عمومی بدن و مقاوم به درمان ایجاد کنند. قطع دارو باعث بهبود علائم می شود.

خارش در افراد مسن و سالمندان

مهم ترین علت خارش در افراد سالخورده و پیر و مسن خشکی پوست است. البته بیماری هایی نظیر نارسایی کلیه ، گال ، اگزما ، داروها نظیر کاپتوپریل و اپیوئید ها نیز در افراد مسن دخیل اند.

خارش ناشی از اختلالات روانی یا سایکوژنیک

هرگاه سایر علل رد شد باید به علل روانی خارش شک کرد. اختلالات اضطرابی ، افسردگی و سایکوز و اسکیزوفرنی می توانند خارش ایجاد کنند. خارش روانی باعث اختلال خواب نمی شود. برای درمان خارش ناشی از افسردگی و استرس و اضطراب باید از داروهای خوراکی استفاده نمود و داروهای موضعی تاثیری ندارند. داروهای ضر افسردگی مانند فلوکستین موثر اند.

درمان خارش بدن – درمان پزشکی خارش و درمان خانگی و گیاهی خارش بدن

برای درمان خارش ، اولین قدم تشخیص علت خارش است.

داروهای شیمیایی و گیاهی موضعی برای درمان خارش

۱- مرطوب کننده های گیاهی و پارافین و کرم اوره

این مرطوب کننده ها برای درمان خارش در بیمارانی که پوست خشک دارند نظیر افراد مسن استفاده می شوند.

۲- مانتول ۱ درصد در اتانول ۹۰ درصد موضعی

در خارش های ناشی از هیستامین تجویز می گردد.

۳- کرم دوکسپین یا داکسپین ۵ درصد

در خارش ناشی از درماتیت ها موثر است اما باعث خواب آلودگی و حساسیت تماسی می شود.

۴- کرم های بی حس کننده نظیر کاپساسین یا کرم حاوی فلفل

در مصرف کوتاه مدت در بهبود علائم ناشی از خارش موثر اند. باعث سوزش می شوند. در خارش ناشی از زونا ، نوروپاتی دیابتی ، Notalgia Paresthetica و خارش موضعی بازو و آرنج ( براکیورادیالیس ) موثر اند.

۵- آنتی هیستامین ها و کورتون های موضعی برای درمان خارش

درصورتی که التهاب موضعی به همراه خارش وجود داشته باشد اندیکاسیون دارند ولی اگر التهاب وجود نداشته باشد معمولا به کار برده نمی شوند.

داروهای شیمیایی و گیاهی خوراکی برای درمان خارش

۱- آنتی هیستامین های خوراکی نسل اول برای خارش های کهیری.

۲- دوکسپین یا داکسپین خوراکی در درمان خارش مقاوم.

۳- نالوکسان، نالتروکسان در درمان خارش کف دست و پا در کلستاز و بیماری کبدی.

۴- پاروکستین در درمان خارش ناشی از سرطان ها.

۵- میرتازاپین در درمان خارش لنفوم پوستی سلول T.

۶- گاباپنتین در درمان خارش های نامشخص و خارش های اورمیک.